Gerard van de Garde en Charlotte Ruijs hebben elkaar gevonden in hun passie om de historie van Roermond beter te doorgronden en boven water te krijgen. Een minutieus werk dat veel tijd en geduld vraagt. Gerard van de Garde vertelt.

400 jaar geleden

Het is dit jaar 400 jaar geleden dat de grote reeks heksenverbrandingen in Roermond startte. Het zou allemaal gebeurd zijn in 1613 en er werden 64 heksen verbrand. Daar is al veel over geschreven. Toch blijkt dat niet helemaal de waarheid te zijn. Er wordt altijd de tekst aangehaald van een pamflet uit die tijd, opgesteld in Nijmegen, toen het buitenland. Dat niet alles klopt wat er in dit document staat, daar zijn Charlotte Ruijs en ik achtergekomen door jarenlang onderzoek. We hebben duizenden historische documenten doorgelezen. De oude geschriften zijn vaak moeilijk te lezen omdat ze verbleekt zijn, handschriften die moeilijk in ontcijferen zijn en ook de taal was toen anders. Ook zijn de documenten vaak aangetast door schimmel en rot. Omdat de grenzen toen anders liepen, moesten we ook zoeken in Duitsland (Straelen). 

De samenwerking

Charlotte kreeg ooit een vraag vanuit Hilversum om voor tv de heksenwaan te belichten. Charlotte vroeg mij om daaraan mee te werken. Dat is uiteindelijk niet doorgegaan maar wij werden wel gegrepen door het onderwerp omdat er veel over te vinden is. Het zijn allemaal losse processen geweest maar er is maar van één proces het dossier bewaard gebleven. Er zijn wel documenten over verbeurd verklaarde bezittingen. De heksen werden gearresteerd, verhoord, schuldig bevonden en terecht gesteld. Hun goederen werden door de Staat geconfisceerd. Aan de hand van deze documenten waarin echtgenoten, kinderen en familie om teruggave van de goederen wordt gevraagd werden veel feiten duidelijk. 

Ontdekkingen

We hebben ook ontdekt dat de toenmalige kerkmeester van Kapel in ’t Zand, een lijst met namen van heksen heeft gemaakt. Waarschijnlijk omdat de Galgenberg, waar de heksten verbrand werden, vlak in de buurt lag. Mede daardoor zijn nu 74 namen van heksen bekend. Een andere bron is te vinden in Straelen, waar de heksenwaan zich onder andere naar verplaatste. Daar vonden we rekeningen van de gerechtsboden die heksen in de gevangenis hebben bewaakt en kost en inwoning hebben gegeven. Maar ook gegevens over Swalmen, het ambt Montfort, Daelenbroeck, Venlo en Elmpt. Daelenbroeck hoorde toen staatkundig niet bij Roermond maar lag natuurlijk wel dichtbij. Ook weten we dat bijna de helft van de 74 heksen pas in 1614 is berecht. In januari 1614 schrijft de schout van Roermond naar het Hof van Gelre dat hij richtlijnen wil wat hij met de verbeurdverklaringen van de goederen moet doen. 

Twee veroordeelde vrouwen uit Straelen moesten in Roermond terechtgesteld worden. Om moeilijkheden te voorkomen met de rechtbanken moesten ze terechtgesteld worden op een stuk land tegen Herten aan, waar het verloop van de grens onduidelijk was. 

Nog een ontdekking

Er werd in het verleden uitgegaan van het verhaal dat een kind haar moeder aanwees als heks. Het meisje zou oud ijzer uitspugen enz. Maar eigenlijk was het andersom. Een moeder wees haar dochter aan als heks. Charlotte en ik zijn in de geschriften tegengekomen dat de moeder als eerste verdachte wordt gearresteerd. Twee jaar later zit de dochter nog steeds gevangen. De rechtbank heeft het er bij laten zitten maar de schout vroeg zich af wat er met het meisje moest gebeuren. Hoe deze geschiedenis is afgelopen is onbekend.

Martelingen

De vrouwen werden gemarteld om ze te laten bekennen omdat dit het enige doorslaggevende bewijs van schuld was. De martelingen waarbij de vrouwen ook andere heksen aanwezen, is de reden dat er in die tijd zoveel heksenverbrandingen plaatsvonden. Er werden ook mannen veroordeeld maar 85 procent van de heksen waren vrouwen. 

Geloof

Men dacht dat bepaalde vrouwen, vaak vroedvrouwen, van ongeboren kinderen zalf maakten waarmee heksen konden vliegen, op een bezemsteel of op een bok. Ze vlogen naar een Heksensabbath, ver weg. Er werd gedacht dat moeders hun dochters in de toverkunsten inwijdden en een verbond met de duivel aangingen. Vrouwen bekenden soms ook zonder gemarteld te zijn. Het lijkt of ze er zelf in geloofden. Ze kregen zeer suggestieve vragen en werden zo onder druk gezet, dat ze niet meer wisten wat ze gezien hadden of niet. Een enkeling durfde te zeggen dat de martelingen niet deugden als middel om de waarheid boven water te krijgen. 

Het ontcijferen 

Het leuke van dit detectivewerk is om nieuwe feiten te ontdekken. Het ontcijferen van de manuscripten leer je in de loop van de tijd vanzelf. Dat is een deel van de kick. Het is een soort Nederlands-Duitsachtige taal. Heel af en toe Latijn. 

De herdenking in 2013/2014?

De stichting Feex organiseert het Heksenjaar. Er komt een musical: Heksenwaan, geschreven door Hans van Bergen en Huub Boesten. Er zijn audities gaande. 
Verder wordt het verhaal van Charlotte en mij gepubliceerd in ‘De Spiegel van Roermond’. Er ligt ook een plan om de huizen waar heksen gewoond hebben met bijvoorbeeld stoeptegels aan te geven. Op die manier kunnen mensen een wandelroute lopen langs deze huizen en ook naar de Rattentoren en de Galgenberg.
Verder organiseert Stichting De Klaproos ieder jaar in de Rattentoren de Heksenheisa in oktober. Op 22 mei is er een bijeenkomst van het Historisch Platform en Hans van Bergen en ik houden daar een lezing over het onderwerp. Verdere plannen en ideeën zijn nog in ontwikkeling.